وارث: حماسه کربلا بزرگترین و دلخراش ترین واقعه تاریخ است که پس از 1400سال هنوز هم زنده مانده وهر روز برعظمت وتاثیرگذاری آن درجوامع اسلامی وحتی نزدسایر ملت ها وادیان افزوده می شود . در این نوشته نگاهی گذرا واجمالی خواهیم داشت به سیر تاریخی عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و شهدای کربلای حسینی

اهل بیت امام حسین(ع) برای نخستین بار مراسم عزاداری آن حضرت ویاران شهیدش را در روز یازدهم محرم سال 61هجری ودر کنار اجساد مطهر شهیدان کربلا برگزار کردند.

با اسارت اهل بیت (ع) و ورود کاروان اسیران به کوفه، حضرت امام زین العابدین (ع) و حضرت زینب کبری  و ام کلثوم(س) برای مردم کوفه،که به تماشا آمده بودند،سخنرانی کردند. در پی این سخنرانی ها که گوشه ای از جنایات یزید وابن زیاد وسران لشکر کوفه وشام برای مردم   باز گو شد ، صدای ضجه و گریه از خانه ها و مردم کوفه بلند شد. پس از ورود کاروان اسرا به شام و خطبه خوانی حضرت امام سجاد(ع) در شام، یزید مجبور شد به اهل بیت امام حسین(ع)اجازه دهد که عزاداری کنند و اهل بیت به مدت سه روز به طور رسمی در شام، عزاداری کردند. در پی این خطابه و این عزاداری ها، انقلاب بزرگ فکری در شام پدید آمد و اکثر قریب به اتفاق مردم نسبت به دستگاه حاکمه، بد بین و بی اععتماد شدند.

عزاداری بعدی برای شهدای کربلا در مدینه برپا شد. پس از ورود اهل بیت(ع) به مدینه، عزای عمومی برپا شد و همه مردم مدینه ضجه و ناله کنان به دیدار وزیارت اهل بیت (ع)آمدند ومجالس عزاداری و مرثیه سرایی باشکوهی برپاشد. پس از آن، اشخاص سرشناس مدینه وسایر بلاد اسلامی که این خبرجانسوزرا شنیدند ، مجالس وحلقه های عزاداری تشکیل دادند. عزاداری های حضرت زینب کبری (س) مدینه را در آستانه انفجار و حرکت عمومی قرار داد و عمروبن سعید- حاکم مدینه- جریان را به یزید گزارش داد و اعلام کرد که تحقیقا وجود زینب کبری(س) در مدینه اندیشه ها را تحریک می کند ودستگاه خلافت را بابحران مواجه می سازد زیرا او سخنور، دانا و باهوش است. او و کسانی که با او همراهی می کنند، در  نظر دارند، برای خونخواهی حسین قیام کنند. به دنبال این گزارش ودرخواست بود که به دستور یزید ، حضرت زینب (س) ازمدینه به شام تبعید ویک سال بعد ودرحالی که از غم شهادت حضرت امام حسین (ع) وشهدای کربلا سخت رنجور وبیمارشده بود دارفانی را وداع گفت .

علاوه بر مواردگفته شده ، حضرت امام زین العابدین (ع) تازمانی که زنده بود از هر فرصتی – حتی مشاهده ذبح گوسفندوقربانی – استفاده می کردند وبه باز گویی فجایع کربلا وجریان شهادت امام حسین (ع) می پرداختند ومجالس عزاداری برپا می کردند. سایر ائمه اطهار نیز درمواقع خاص ، به ویژه ایام شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) ، مجلس عزاداری برپا می کردند و مشوق شیعیان برای اقامه عزا و عزاداری بودند.

گفتنی است که عزاداری امام حسین (ع) در ابتدا در ماه محرم یا در روزهایی چون روز عرفه، اول ماه رجب و شب عید فطر اقامه می شد . اما از آغاز قرن سوم (ه.ق) عزاداری وضعیت دیگری پیداکرد. درقرن سوم و چهارم و پنجم و همزمان با تشکیل دولت های آل بویه در عراق و حمدانیون در سوریه و فاطمیون در مصر، مذهب شیعه و به تبع آن ، مراسم عزاداری گسترش یافت و در بسیاری از شهرها وبلاد اسلامی، روز عاشورا تعطیل عمومی اعلام شد.

در محرم سال 252(ه.ق) معزالدوله دیلمی دستور داد که مغازه ها را تعطیل و مردم عزاداری کنند . دراین دوران ، مردم برای نخستین بار با حالت عزا و ماتم در خیابانها حرکت وعزاداری کردند. اینگونه وبا این اقدامات بود که عزای عمومی در میان شیعیان به صورت یک سنت درآمد. در این دوره اشعار در قالب قصیده سروده می شد و در این اشعار، ستم های بنی امیه و بنی عباس و مقام و منزلت اهل بیت(ع)، ذکر می شد. مردم در عزاداری ها و شعرا در قصیده ها، بیشترین توجه را به ولایت اهل بیت(ع) داشتند و کتب مقتل در این دوره تألیف ومنتشر شد.

مشخصات روضه خوانی در این دوره عبارت بود از :

1. عزاداری در ایام عاشورا و موسم زیارت؛

2. تکیه بر اهل بیت(ع) وذکر مناقب ایشان به عنوان عترت پیامبراسلام (ص)؛

3. رشد ذوق شعری در زمینه مدح و مراثی امام حسین و اهل بیت(ع)؛

4. تبیین وذکر مصیبت های وارده براهل بیت (ع)؛

5. بیان ستم های بنی امیه؛

6. برگزاری موسم عزاداری برای اعتراض به بنی امیه و بنی عباس و ایادی آنها.

باتوجه به مطالب گفته شده ونظر به اینکه حکومت های وقت ادامه عزاداری وذکر مناقب اهل بیت (ع) را خطری برای ادامه حکومت ظالمانه خودمی دانستند ، به همین دلیل از برگزاری مراسم عزاداری به شدت جلوگیری می کردند.

عزاداری در زمان بنی عباس و مغول

پس از انقراض سلسله بنی عباس در بغداد و سلطه مغول ها بر بخش عظیمی از کشورهای اسلامی، شکل و محتوای روضه به تدریج تغییر یافت. این تغییر شاید برای آن بود که سلاطین بنی عباس، خود را خلیفه پیامبر می دانستند و مدعی حکومت بر مسلمین از جانب اسلام بودند و اطاعت خود را برمردم واجب شرعی اعلام می کردند.

از نظر آنها، مذهب اهل سنت رسمی و قانونی و شرعی بود و از آن به طور کامل حمایت می کردند. پیروی از مذهب شیعه ممنوع شده بود و در ادارات دولتی و مراجع قضایی رسمیت نداشت. برای همین مراسم روضه، از سیاست جدا نبود وبه شدت با آن مخافت ومقابله می شد.

پس از سلطه مغول و وحشت بسیار عجیبی که حضور آنها در جامعه ایجاد کرده بود، با توجه به اینکه حاکمان مغول مدعی حکومت بودند، نه مدعی خلافت، مراسم عزاداری از حالت اعتراض سیاسی خارج شد و به مراسم خاص مذهبی اختصاص یافت و عزاداری برای به دست آوردن اجر وثواب اخروی و دوستی با اهل بیت(ع) برگزار شد. در این دوره بود که تحریف های زیادی در وقایع عاشورا انجام شد و برای بیشتر گریاندن مردم وگرم کردن مجالس عزاداری ، داستان های مهیج و زبان حال نقل می شد و برای اینکه حکومت ها مانع نشوند، وارد مسئله سیاست و حکومت نمی شدند.

مشخصات عزاداری در این دوره عبارت است از:

1. تعمیم و گسترش مراسم عزاداری از ایام محرم و زیارتی به ایام دیگر؛

2. برگزاری مجالس روضه خوانی ، بیشتر برای به دست آوردن ثواب و شفاعت ائمه معصومین(ع)؛

3. بیان ستم ها و جنایات بنی امیه و بنی عباس برعلیه اهل بیت پیامبراکرم (ص)؛

4. ذکر فضایل اهل بیت(ع)؛

5. زهد گرایی و دخالت نکردن در امور حکومتی و دوری از دنیا و پرداختن به امور آخرت؛

6. گسترش حسینیه ها برای برگزاری مراسم عز داری .

در این دوره، هر کس ذوق و قریحه شعری داشت، اشعاری در مدح امام حسین(ع) می سرود که بسیاری از آن اشعار سینه به سینه یا در دفتر های خطی حفظ شده است.

در این دوره، همت بر آن گماشته شد که فضایل اهل بیت بیان شود و مردم با آنها آشنا شوند. که این آشنایی نقش بسیار مهمی در تداوم خط اهل بیت و تشیع داشته است.عزاداری به شکل فعلی در این دوره رواج یافت.

عزاداری در دوران اخیر

یکی از اهداف اصلی قیام حضرت اباعبدالله الحسین (ع) مقابله با ظلم وجور وظلم ستمکاران ، امربه معروف ونهی ازمنکر واحیای سنت رسول گرامی اسلام (ص) بود . باعنایت به مطلب گفته شده وبا توجه به ضرورت دقت در اهداف اصلی قیام حضرت امام حسین (ع) ، عزاداری آن حضرت وشهدای کربلا ضمن رشد کمی در دوران اخیر ، از نظر کیفیت نیز رشد قابل توجهی کرده است. علاوه بر موارد گفته شده ، برپایی واقامه مجالس عزاداری از ایام محرم به سایر مناسبت ها وایام شهادت حضرات معصومین (ع) نیز گسترش یافته ود در سالگرد رحلت پیامبر(ص) و امامان معصوم و حضرت زهرا(ع) مراسم عزاداری برپا می شود. دراین میان توجه به ایام سوگواری حضرت فاطمه زهرا (س) درچند سال اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته وهمانطور که اطلاع دارید همه ساله در ایام فاطمیه  علاوه بر مجالس عزا توسط هیئات مذهبی که در دهه های فا طمیه انجام می شود ، همه ساله ودر ایام منتهی به سالروز شهادت آن حضرت ، از طرف رهبرمعظم انقلاب اسلامی ،به مدت پنج شب مراسم عزاداری اقامه می شود 

ویژگی های عزاداری در دوران جدید به قرار زیرمی باشد :

1.دقت تاریخی

افرادی که از فضل و سواد بهره مند هستند، می کوشند وقایع عاشورا و مرثیه دیگر امامان (ع) را بر اساس سند تاریخی بیان کنند و از نتیجه گیری های به دور از عقل و عرف در مقام ائمه شدیدا پرهیز می کنند.

2.تاریخ تحلیلی

خطیبان و نویسندگان ، تاریخ عاشورا را به صورت تجزیه و تحلیل شده بیان می کنند. آنها قضایا را ریشه یابی و عوامل پیدایش و آثار اجتماعی آن را بیان می کنند.

3.بیانصحیح وتحلیلی اهداف قیام امام حسین(ع)

در عزاداری ها، حرکت امام حسین(ع) و دلایل ایشان برای قیام بررسی می شود.هر کسی برای بررسی مدعای خود شواهد تاریخی و دلایلی از کلام پیامبر(ص) وخود امام حسین(ع) ذکر می کند. هرچند برخی به خطا می روند، لکن اقدام به چنین کاری و تجزیه و تحلیل اهداف آن پیشوای بزرگ الهی کاری بسیار ارزشمند است.

4.توأم شدن روضه ومجالس عزاداری با سیاست وحکومت داری

برگزاری مراسم روضه از سیاست جدا نبوده و نیست. این مجالس محل بسیار مناسبی برای رشد آگاهی سیاسی و موضع گیری در برابر حکومت های ستمگر بوده و می باشد. به طوری که بسیاری از تصمیم گیری های سیاسی در همین مجالس اتخاذ شده است. مطالعه تاریخ سیاسی ایران از دوران مشروطه و مقدمات آن، این حقیقت را روشن می کند واوج گیری انقلاب اسلامی ومبارزه برعلیه استبداد پهلوی وجنایات آمریکا واسراییل در دوران مبارزه وپیروزی انقلاب اسلامی وتشجیع مردم به ویژه نوجوانان وجوانان برای حضور درجبهه های جنگ دردوران هشت سال دفاع مقدس بهترین مدعا برای اثبات این حقیقت می باشد .

نقش عزاداری دراصلاح امورامت وجامعه اسلامی

قیام امام حسین(ع) و شهادت آن حضرت تلاش های پامبرگرامی اسلام (ص) وحضرت امام علی وامام حسن (ع) را به نتیجه رساند وبارور کرد و زمینه ایستادگی وقیام درمقابل ظلم وستم را برای آیندگان را فراهم کرد.

در آن مقطع، که معاویه فعالیت های بسیار گسترده و همه جانبه ای را برای محو نام عترت پیامبر(ص) از خاطره ها در پیش گرفته بود، بیشتر افراد با حقیقت اسلام وسنت پیامبر (ص) وعترت پیامبر واهل بیت عصمت وطهارت بیگانه بودند. حتی آنان که امام حسین (ع) را می شناختند نیز ایشان را به عنوان امام و پیشوای لازم الاطاعة نمی دانستند زیرا مفهوم عترت در نزد آنها تنها به معنی خاندان پیامبر بود و بر این اعتقاد بودند افرادی که منتسب به پیامبرند باید احترام شوند و آنها را باید دوست داشت. در واقع، دوستی با عترت مطرح بود، نه اطاعت از عترت . اما امام حسین(ع) با قیام خود عترت را به عنوان رهبر و واجب الاطاعة مطرح کرد و اقدامی کرد که هرگز قابل انکار و تحریف نباشد.

ایشان مردم را با مفهوم عترت وامامت ولایت آشنا کردندو قیام ایشان زمینه و انگیزه این آشنایی را فراهم کرد. سنت عزاداری عاشورا ، زمینه پاسداری از اندیشه شیعه را در همیشه تارخ فراهم کرد. طوری که نوحه خوانی را هیچ کس نمی تواند منع کند و در سایه و پوشش عزاداری می توان مفهوم امامت ولایت وعترت پیامبر (ص) و اهداف امام حسین(ع) را تشریح کرد.

سنت عزاداری حسینی را ائمه معصومین (ع) تأیید وخود نیز اقامه عزا کردند و بارها دوستان و شیعیان را با گفتار و عمل به اقامه مجالس تشویق وتوصیه فرمودند ..